БИНАРЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ ФОРМАЛДЫҚ-ҚҰРЫЛЫМДЫҚ МОДЕЛЬДЕРІ

Bibliographic Details
Title:	БИНАРЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ ФОРМАЛДЫҚ-ҚҰРЫЛЫМДЫҚ МОДЕЛЬДЕРІ
Publisher Information:	АО «КазУМОиМЯ им.Абылай хана», 2024.
Publication Year:	2024
Subject Terms:	морфосинтаксистік модельдер, тег, лексико-синтаксический шаблон, corpus linguistics, бинарные термины, корпусная лингвистика, бинарлық терминдер, терминдерді автоматты тану, морфосинтаксические модели, conventional signs, binary terms, morphosyntactic models, automatic term recognition, лексика-синтаксистік шаблон, Лейпциг ережесі, автоматическое распознавание терминов, tag, условные знаки, lexico-syntactic pattern, правило Лейпцига, шартты белгілер, термин, корпустық лингвистика, term, Leipzig rule
Description:	The article deals with the issue of the need to formalize the language material structure to be clear for the software, so this makes it possible to use IT technologies and computational linguistics in terminology. The purpose of the article is to determine the formal structural models of binary term combinations, taking into account the parts of speech and their morphological features as part of syntactic phrases. A brief review of the history of formalizing the Kazakh language is presented in the article. The term combinations are a lexico-syntactic category, morphology also plays a significant role in forming the name of a certain concept, entering into a connection between words; it is reported that this is clearly manifested in the process of modeling language units from a formal structural point of view. As the main results and analyses of the study, the following can be noted: the morphosyntactic structure of two-component term combinations in Artificial Intelligence (AI) was taken into account, and the conventional signs necessary for their formalization were selected. All terms in this field are included in MS Excel and tagged with their respective models. When analyzing term combinations by the paradigmatic-distributive method, their productive models were selected, and typified, the main grammatical characteristics were shown, and examples were given in detail. The use of terms of only one area as research material made it possible to gain access to specific information that helps to determine the activity of a part of speech in creating the terms, the ability to combine, the completeness of the coverage of the vocabulary of the terms described, etc. The authors consider that on the basis of the study, it is possible to model term combinations in other industries, determine the most commonly used types, and develop a lexico-syntactic template that automatically recognizes them from special texts. The practical significance of the article lies in the analysis, and systematization of the paradigmatic transformation of term combinations and the identification of term combinations that do not correspond to the legitimacy of the Kazakh language. At the same time, based on the facts that became known in the course of the study, specific examples show that it is possible to resolve some controversial issues regarding the spelling of terms and have a positive impact on the translation of foreign terms. В статье рассматривается вопрос о необходимости формализации языкового материала, чтобы компьютер мог понимать его структуру и давать возможность использования ІТ-технологий и компьютерной лингвистики в терминологии. Цель статьи – определить формально-структурные модели бинарных терминосочетаний с учетом частей речи и их морфологических признаков в составе синтаксических словосочетаний. В статье дан краткий обзор истории формализации казахского языка. Несмотря на то что терминосочетания являются лексико-синтаксической категорией, морфология также играет значительную роль в образовании названий определенных понятий, вступая в связь между словами. Также сообщается о том, что это отчетливо проявляется в процессе моделирования языковых единиц с формально-структурной точки зрения. В качестве основных результатов и анализов исследования можно отметить следующее: учитывалась морфосинтаксическая структура двухкомпонентных терминосочетаний области «Искусственный интеллект», а также подобраны условные знаки, необходимые для их формализации. Все термины этого поля включены в таблицу EXCEL и помечены соответствующим им моделям. При анализе терминосочетаний парадигматико-дистрибутивным методом были отобраны, типизированы их продуктивные модели, показаны основные грамматические характеристики и приведены примеры. Использование в качестве исследовательского материала терминов только одной области позволяли получить доступ к конкретной информации, которые помогают определить активность части речи в создании терминов, способность сочетания, полноту охвата лексики описываемых терминов и т.д. По мнению авторов, на основе проведенного исследования возможно моделирование терминосочетаний других отраслей, определения наиболее часто употребляемых типов и разработка лексико-синтаксического шаблона, автоматически распознающего их в специальных текстах. Практическая значимость статьи заключается в анализе, систематизации парадигматической трансформации терминосочетаний, в выявлении терминосочетаний, не соответствующих правомерности казахского языка. В то же время на основе фактов, которые стали известны в ходе исследования, на конкретных примерах показано, что можно решить некоторые спорные вопросы, касающиеся правописания терминов и оказать положительное влияние на перевод иноязычных терминов. Мақалада ІТ-технологиялардың, компьютерлік лингвистиканың мүмкіндіктерін терминологияда пайдалану үшін тілдік материалды құрылымы бойынша компьютер түсінетіндей етіп формалдаудың қажеттілігі сөз болады. Мақаланың мақсаты – бинарлық терминдік тіркестердің сөз табы, синтаксистік тіркестерге ұйысудағы морфологиялық тұлғаларын есепке алып, олардың формалдық-құрылымдық модельдерін анықтау. Қазақ тілін формалдаудың тарихына қысқаша шолу жасалады. Терминдік тіркестер лексика-синтаксистік категория болғанымен, сөздердің өзара қатынасқа түсе отырып, белгілі бір ұғымның атауы болуына морфология да елеулі қызмет атқаратындығы; оның тілдік бірліктерді формалдық-құрылымдық жағынан модельдеу барысында айқын көрініс табатындығы баяндалады. Зерттеменің негізгі нәтижесі мен талдаулары ретінде мыналарды атауға болады: «Жасанды интеллект» саласының екікомпонентті терминдік тіркестерінің морфосинтаксистік құрылымы есепке алынып, оларды формалдауға қажетті шартты белгілер таңдалған; аталған саланың барлық терминдері EXCEL кестесіне енгізіліп, оларға сәйкес келетін модельдермен таңбаланған; терминдік тіркестерді парадигмалық-диструбивтік әдіспен талдау барысында олардың өнімді модельдері іріктеліп, типтендірілген және негізгі грамматикалық сипаттары көрсетіліп, мысалдар келтірілген. Бір ғана саланың терминдері зерттеу материалы ретінде алынуы сөз таптарының термин жасаудағы белсенділігін, тіркесімділік қабілетін, сипатталатын терминдердің лексикасының қамтылу толықтығын айқындауға және т.б. нақты мәліметтерге қол жеткізуге мүмкіндік берген. Авторлардың пікірінше, осы зерттеменің негізінде басқа да салалардың терминдік тіркестерін модельдеуге, жиі қолданылатын типтерін анықтауға және оларды арнайы мәтіндерден автоматты түрде танитын лексика-синтаксистік шаблон әзірлеуге болады. Мақаланың практикалық маңыздылығы терминдік тіркестердің парадигмалық түрленуін талдауға, жүйелеуге және қазақ тілінің заңдылығына сай келмейтін терминдік тіркестерді анықтауға септігін тигізеді. Сонымен қатар зерттеу барысында мәлім болған фактілерге сүйене отырып, терминдер орфографиясы бойынша кейбір даулы мәселелерді шешуге және шеттілдік терминдердің аударылуына оң ықпал етуге болатындығы нақты мысалдар арқылы көрсетілген. Филологические науки, Выпуск 1 (72) 2024
Document Type:	Article
Language:	Kazakh
DOI:	10.48371/phils.2024.72.1.001
Accession Number:	edsair.doi...........23c6f669f2bcdd0c0f89139e5a3c8c6e
Database:	OpenAIRE

Description
DOI:	10.48371/phils.2024.72.1.001