| Περιγραφή: |
Στην εργασία αυτή στο πλαίσιο των Διεθνών Έμφυλων Πολιτισμικών Σπουδών έχει γίνει μια προσπάθεια έρευνας από τη σκοπιά του φύλου η οποία σκοπό έχει να ανασυνθέσει την σχεδόν ανύπαρκτη ιστορική πραγματικότητα των σιωπηλών γυναικών της Αθήνας στην κλασική εποχή μέσα από τις αναπαραστάσεις τους στα έργα των δύο ανδρών ποιητών, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Θα πρέπει πρωτίστως να τονιστεί ότι οι Έλληνες της κλασικής εποχής διαιρούσαν όλη την ανθρωπότητα σε δύο αλληλοαποκλειόμενες και αντιθετικές κατηγορίες: «Εμείς» και «Αυτοί» ή, σύμφωνα με τη δική τους διατύπωση, «Έλληνες» και «βάρβαροι». Η πολιτική διάσταση της πόλωσης Ελλήνων και βαρβάρων δεν πρέπει απλά να ειδωθεί ως αντανάκλαση της περηφάνιας από τη συλλογική νίκη εναντίον των Περσών, αλλά ως νομιμοποίηση της αθηναϊκής αρχηγίας στη Δηλιακή συμμαχία αρχικά, και στην Αθηναϊκή ηγεμονία αργότερα, η οποία επέβαλε μια νέα αίσθηση συλλογικής ταυτότητας ανάμεσα στις πόλεις-μέλη. Μια άλλη διάσταση της πολιτικής λειτουργίας της Τραγωδίας ήταν ότι εξηγούσε στο κοινό την ανάγκη για την υποστήριξη του αθηναϊκού δημοκρατικού πολιτεύματος, στα πλαίσια της αντιπαράθεσης με τους μοναρχικούς βαρβάρους. Ένας επιπλέον παράγοντας της ανάπτυξης της πόλωσης ήταν οι δούλοι. Η ιδεολογική ποιότητα της πολωτικής λογικής των Ελλήνων εκδηλώνεται ακόμα πιο φανερά στον τρόπο με τον οποίο παρουσίαζαν τη διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα – το φύλο όχι υπό την έννοια του «sex», που έχει ως πλαίσιο αναφοράς τη βιολογία ή την ανατομία, αλλά υπό την έννοια του «gender» («κοινωνικό φύλο»)- δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο κατασκεύαζαν ιδεολογικά την αρσενική φύση ως όχι απλώς διαφορετική αλλά και αντίθετη (και ιεραρχικά ανώτερη) προς τη θηλυκή. Το «θήλυ» εθεωρείτο κατηγοριακά υποδεέστερο του «άρρενος». Για να προχωρήσει κανείς στην κατανόηση των σημαντικών κοινωνικοπολιτικών μηνυμάτων που εμπεριέχονται στο έργο των δύο τραγικών κα της συμβολής τους σε μια σύγχρονη προσπάθεια ανασύνθεσης του πολλαπλά συσκοτισμένου γυναικείου παρελθόντος του 5ου π.Χ. αιώνα χρειάζεται πολιτική και κοινωνική ευαισθητοποίηση σε σημαντικά ζητήματα του καιρού μας, όπως αυτό της ισότητας ανάμεσα στα κοινωνικά φύλα και της ισότητας των ευκαιριών. Έτσι κι αλλιώς εξελίσσεται διεθνώς συγκροτημένη προσπάθεια να «ξαναδιαβαστεί» η διεθνής γραμματολογία και από τη σκοπιά των γυναικών και με τον τρόπο αυτό να εμπλουτισθεί. Ο ρόλος της αττικής Τραγωδίας είναι διαφωτιστικός για τη μελέτη της ρητορικής της αντίθεσης ανδρών-γυναικών όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα. Στο αθηναϊκό θέατρο του 5ου π.Χ. αιώνα παρουσιάστηκαν τουλάχιστον χίλιες τραγωδίες. Γνωρίζουμε κάποια πράγματα για λιγότερες από 300 (είτε ολόκληρες, είτε αποσπάσματα, είτε τίτλους, είτε εδάφια σε παπύρους). Στην όποια προσπάθεια ερμηνείας των έργων αυτών σίγουρα υπάρχει ένα μεθοδολογικό εμπόδιο σε εμάς που βρισκόμαστε εκτός της πραγματικότητας των αρχαίων Ελλήνων, το οποίο μας δυσκολεύει στο να εφαρμόσουμε οποιαδήποτε ερμηνευτική θεωρία στον πολιτισμό τους. Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος για τον οποίο υπάρχουν τόσες διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις στις τραγωδίες από επιστήμονες και μελετητές από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Φεμινιστές/τριες μελετητές της τραγωδίας, τόσο κλασικοί όσο και μετακλασικοί, έχουν αμφισβητήσει την οικουμενικότητα του ανθρωπισμού της αρχαίας τραγωδίας, διερωτώμενοι ποια αποτελέσματα έχει η βαθειά γνώση της ανδρικής φύσης πάνω στη γυναίκα: η Ελληνική τραγωδία συχνά εκφράζει το καθολικό και παγκόσμιο μήνυμά της με σαφώς έμφυλους όρους. Συμπερασματικά, η αρχαία Ελληνική τραγωδία είναι συναρπαστική, ακριβώς επειδή, παρ’ όλα τα γνωστά στερεότυπα για τις σχέσεις των δύο φύλων που εκφράζει και ακόμα επιβεβαιώνει, μας επιτρέπει να διερευνήσουμε ρόλους φύλου, πολιτιστικούς θεσμούς και ήθη με τρόπο ο οποίος εξακολουθεί να μας ενδιαφέρει ακόμη και σήμερα. Συνοψίζοντας, τα έργα των δύο τραγικών ποιητών αποτελούν πρόσφορο έδαφος για ανάλυση περιεχομένου από τη σκοπιά του φύλου. Οι προσεγγίσεις των γυναικείων χαρακτήρων που επιχειρούν ο Σοφοκλής και, ιδιαίτερα, ο Ευριπίδης αναδεικνύουν ευκρινώς την ιδεολογία του φύλου αλλά και τις τραυματικές συνέπειες που συνεπάγεται η προσπάθεια υπέρβασης του ρόλου του φύλου τους για τις γυναίκες της Αθήνας του 5ου π.Χ. αιώνα. Το βέβαιο είναι πάντως πως οι συγκεκριμένοι χαρακτήρες δεν ξεφεύγουν από το παραδοσιακό-στερεοτυπικό πρίσμα που ανάθρεψε τους δύο ποιητές και διαμόρφωσε σε κάποιο βαθμό το ιδεολογικό τους σύμπαν. |